Warszawa była miastem, w którym Witold Lutosławski urodził się, mieszkał i pracował przez większość swego życia. Tu także znajduje się jego grób na cmentarzu Powązkowskim.
Kilkunastoletni Witold dorastał w centrum miasta, zajmując z matką i braćmi mieszkanie w nieistniejącej dziś kamienicy przy ulicy Marszałkowskiej. Stąd chodził na lekcje do gimnazjum Batorego, a później na zajęcia do Konserwatorium. Podczas okupacji grywał w duecie fortepianowym z Andrzejem Panufnikiem w warszawskich kawiarniach, po wojnie najpierw na niecały rok zamieszkał na Pradze, przy Alei Waszyngtona, gdzie przygarnął go kolega – Jan Ekier, a później – na Saskiej Kępie, dokąd wprowadził się po ślubie.
Tablica pamiątkowa odsłonięta w 1996 roku upamiętnia 22-letni pobyt kompozytora w przedwojennej kamienicy przy ul. Zwycięzców. Niestety, mieszkanie, które zajmował z rodziną na drugim piętrze, miało poważny mankament: ze wszystkich stron dobiegały do niego odgłosy z sąsiednich mieszkań. Dla kompozytora obdarzonego wyjątkowo wrażliwym słuchem, i to nie tylko muzycznym, stanowiło to tak poważną przeszkodę w pracy, że próbował wyprowadzić się w spokojniejsze miejsce. Niedobór mieszkań w podnoszącej się z ruin Warszawie był jednak tak wielki, że dopiero pod koniec lat 60. udało mu się zrealizować marzenie o cichym domu.
Zakupił go na Żoliborzu, przy ulicy Śmiałej. W domu tym mieszkał najdłużej, aż do śmierci, o czym informuje tablica pamiątkowa – odsłonięta w roku 2004.
Warszawa Lutosławskiego to jednak nie wyłącznie mieszkania ani nawet nie szkoły, w których się kształcił – to dziesiątki adresów, związanych z miejscami jego pracy, koncertów, ważnych dlań ludzi i historycznych wydarzeń. To najważniejsze miasto w życiu kompozytora przejść można po trosze jego śladami, poprzez miejsca opisane w podobnym do tego Atlasu mobilnym „spacerowniku”: Witold Lutosławski. Przewodnik po Warszawie.
W związku z obchodami roku 2013 jako Roku Witolda Lutosławskiego została przygotowana specjalna aplikacja będąca multimedialnym przewodnikiem po miejscach w Warszawie związanych z Lutosławskim. Dzięki niej można w ciekawy sposób poznać fakty z życia kompozytora, miejsca, w których bywał, osoby, które miały wpływ na jego życie prywatne i zawodowe, dowiedzieć się o jego twórczości, a także przekonać się, jak silne więzi łączyły go z rodzinnym miastem. Spacerownik z bogatymi w szczegóły tekstami autorstwa Danuty Gwizdalanki zawiera ponadto zestaw historycznych i współczesnych zdjęć Warszawy oraz fotografie kompozytora, zarówno te oficjalne, jak i pochodzące wprost z rodzinnego archiwum. Przewodnik powstał dzięki współpracy Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, Instytutu Muzyki i Tańca oraz Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego.
Aplikacja dostępna jest bezpłatnie w wersji na trzy platformy – iOS (iPhone), Android oraz Windows Phone w języku polskim oraz angielskim.
Spacerownik oferuje 4 możliwości [scenariusze] zwiedzania Warszawy. Pierwsza opcja to prezentacja mapy miasta z zaznaczonymi miejscami związanymi z kompozytorem. Wybierając dany punkt na mapie użytkownik otwiera menu, w którym może zapoznać się z opisem danej lokalizacji, następnie wybierając opcję „prowadź do celu”, uruchamia tryb nawigacji, który jednocześnie jest kolejnym sposobem zwiedzania Warszawy z Witoldem Lutosławskim. Tryb ten pozwala dotrzeć do wybranego miejsca związanego z kompozytorem. Na drodze do celu użytkownik ma możliwość dodania nowych punktów wędrówki. Listę obiektów można zapisać jako własną ścieżkę [trasę] do wczytania w dowolnym momencie. Użytkownik ma możliwość zarządzania ścieżkami (edycja nazwy, zmiana punktów, ich kolejności etc.). Dodatkową opcją jest wybór predefiniowanych tras, które zostały przygotowane przez autorów aplikacji.
Opracowano 7 scenariuszy zwiedzania: Warszawianin – szlak warszawskich mieszkań kompozytora; Uczeń i student – dowiadujemy się, jak i gdzie kształcił się Lutosławski; Muzyka użytkowa – trasa związana z okresem życia Lutosławskiego, kiedy pracował jako pianista i akompaniator, a także jako kompozytor muzyki dla radia i teatrów; Działalność społeczna - ścieżka prezentująca organizacje społeczne, w których działał kompozytor, m.in. Związek Kompozytorów Polskich; Słuchacz, wykonawca, twórca – trasa prowadząca przez miejsca szczególnie istotne dla kompozytora związane z jego działalnością artystyczną; Okna na świat – ścieżka śladami zagranicznych podróży kompozytora obejmuje adresy 17 ambasad reprezentujących te kraje, które w artystycznym życiorysie kompozytora wyróżniły się szczególnie; Ważne postacie – na warszawskim szlaku Witolda Lutosławskiego niejednokrotnie natrafia się na ślady innych artystów mieszkających w tym mieście – muzyków, malarzy, poetów, ludzi teatru, z których wielu odegrało ważną rolę w jego życiu.
Trzecim sposobem zwiedzania jest korzystanie z aplikacji uruchomionej w tle. Należy wybrać promień odległości, dla której aplikacja ma powiadamiać o bliskości adresów związanych z kompozytorem. Istnieje również możliwość zaznaczenia typów miejsc, które będą uwzględniane przez aplikację (domyślnie są wybrane wszystkie). W trybie uśpienia [pracy w tle] użytkownik zwiedzając Warszawę nie musi stale obserwować ekranu smartfonu. Jest powiadamiany przez aplikację dopiero w momencie, gdy znajdzie się w pobliżu zaznaczonego wcześniej na mapie miejsca, wtedy zostaje mu zaprezentowana informacja z opisem danego punktu.
Zaraz po wojnie Witold Lutosławski włączył się w działalność Związku Kompozytorów Polskich. Pierwsza siedziba ZKP przy ulicy Chmielnej, a następnie kolejna przy Rynku Starego Miasta, biuro Festiwalu „Warszawska Jesień” przy Piwnej, czy też siedziba Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej przy Mazowieckiej przez lata były miejscami często odwiedzanymi przez kompozytora. Lutosławski świadomie odsuwając się od życia publicznego w czasach PRL, uczestniczył aktywnie w działaniach „Solidarności” w latach 80. „Jestem nie tylko kompozytorem, ale także obywatelem” – zadeklarował wówczas.
Miejsca:
Zanim mógł się w pełni poświęcić swej najistotniejszej twórczości, Witold Lutosławski pracował dużo jako pianista i akompaniator, a także jako kompozytor muzyki dla radia i teatrów. W czasie okupacji w duecie fortepianowym koncertował w kawiarniach, po wojnie zaś znalazł zatrudnienie w Polskim Radiu, na którego zamówienie napisał między innymi wiele piosenek dziecięcych oraz (pod pseudonimem „Deriwd”) popularne przeboje – tanga, walce i fokstroty dla dorosłych słuchaczy.
Miejsca:
Za życia Witolda Lutosławskiego każda podróż, także do krajów dzisiejszej Unii Europejskiej, wymagała wizy, dlatego zaczynała się już w warszawskiej ambasadzie danego państwa. Ścieżka śladem zagranicznych podróży kompozytora obejmuje więc adresy 17 ambasad reprezentujących te kraje, które w jego artystycznym życiorysie wyróżniły się czymś szczególnym.
Miejsca:
„Muzyki nauczyłem się w Filharmonii” – stwierdził Witold Lutosławski. Choć jako słuchacz i jako wykonawca bywał w wielu salach koncertowych Warszawy, to właśnie Filharmonia pozostawała dlań szczególnie ważna. Wśród innych miejsc na mapie Warszawy istotnych dla Lutosławskiego jako twórcy i odbiorcy muzyki znajdują się też m.in. sala przy ulicy Nowogrodzkiej czy Zamek Królewski, gdzie stoi fortepian kompozytora.
Miejsca:
Trwająca w sumie trzynaście lat edukacja Witolda Lutosławskiego objęła naukę w gimnazjum im. Batorego, leksyce w szkole muzycznej przy placu Trzech Krzyży, roczne studia na wydziale matematyki Uniwersytetu Warszawskiego i studia kompozytorskie oraz pianistyczne w warszawskim Konserwatorium Muzycznym. Dyplom z kompozycji wręczono Lutosławskiemu wiosną 1937 roku. Miał wtedy 24 lata i planował dalszą naukę, ale już poza Warszawą, w Paryżu.
Miejsca:
Witold Lutosławski urodził się, mieszkał i pracował przez większość życia w Warszawie – tu także, na Starych Powązkach znajduje się jego grób. Choć kompozytor wiele podróżował, Warszawa była dlań miejscem najważniejszym, do którego zawsze wracał. Szlak warszawskich mieszkań Lutosławskiego wiedzie od ulicy Marszałkowskiej, poprzez Saską Kępę aż a Żoliborz – podróżując z lewej na prawą stronę Wisły, Warto odwiedzić też przystań jachtową przy Wale Miedzeszyńskim, gdzie Witold i Danuta Lutosławscy trzymali swoją żaglówkę.
Miejsca:
Na warszawskim szlaku Witolda Lutosławskiego niejednokrotnie natrafia się na ślady tych, którzy odegrali ważną rolę w życiu kompozytora. Wśród niech z różnych powodów znaczących dla artystycznej biografii Lutosławskiego byli niewątpliwie Karol Szymanowski, Grzegorz Fitelberg, Kazimiera Iłłakowiczówna oraz Julian Tuwim.
Miejsca:
Przewodnik powstał dzięki współpracy Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, Instytutu Muzyki i Tańca oraz Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego.
Teksty: Danuta Gwizdalanka
Redakcja: Kamila Stępień-Kutera
Tłumaczenie: Anthony Sloan
Zdjęcia: Kasica&Kasica
Korekta: Maria Aleksandrow
Lektorzy: Rafał Dziwisz, Ramon Shindler
Koordynacja: Artur Szklener, Adelina Kumor
Producent: NETIGEN Katarzyna Rachwał
Kierownik projektu: Kamil Ściseł